LOGO
pl en

Wpływ wybranych indywidualnych czynników klinicznych na odtwarzalność obszaru napromieniania u chorych leczonych z powodu nowotworów ginekologicznych

Bogusław Lindner1, Ryszard Krynicki2, Marta Olszyna-Serementa1, Agnieszka Nalewczyńska2, Anna Zawadzka3, Katarzyna Bednarczyk3, Piotr Czuchraniuk1

Affiliacja i adres do korespondencji
CURR. GYNECOL. ONCOL. 2014, 12 (2), p. 115–124
DOI: 10.15557/CGO.2014.0011
Streszczenie

Wstęp: Dokładna odtwarzalność obszaru napromieniania we wszystkich etapach radioterapii jest podstawowym warunkiem trwałego wyleczenia przy jednoczesnym oszczędzeniu ważnych dla zdrowia otaczających tkanek i narządów. Postęp techniki informatycznej pozwolił zastąpić czasochłonną i mniej dokładną metodę obrazowania portalowego z użyciem radiogramów systemami elektronicznej rejestracji i przetwarzania obrazu wiązki promieniowania. Urządzenia te skuteczniej wykrywają zaistniałe błędy geometryczne i pozwalają weryfikować je nawet w czasie tej samej frakcji napromieniania. Dążenie do zwiększenia precyzji i indywidualizacji nowoczesnej radioterapii oraz nowe możliwości techniczne skłoniły autorów do poszukiwania indywidualnych czynników związanych z pacjentem, które wpływają na odtwarzalność pól napromieniania w poszczególnych seansach radioterapii. Cel pracy: Celem pracy jest ocena wpływu wybranych indywidualnych czynników klinicznych na odtwarzalność obszaru napromieniania u chorych leczonych z powodu nowotworów ginekologicznych. Materiał: Analizowany materiał stanowiło 88 kolejnych chorych na raka szyjki i trzonu macicy w I, II i III stopniu zawansowania wg FIGO, leczonych w Zakładzie Teleradioterapii Centrum Onkologii – Instytutu im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie. Stosowano napromienianie z założeniem radykalnym, pierwotne i uzupełniające po uprzednim leczeniu chirurgicznym. Metoda: Chore były napromieniane według planów leczenia fotonami X o energii 6 i 15 MeV, dawką całkowitą 45–60 Gy, frakcjonowaną 1,5–2,5 Gy w 12–39 (średnia 25) frakcjach. W czasie kolejnych frakcji napromieniania w celu porównania poprawności ułożenia chorej w stosunku do ułożenia referencyjnego zapisanego w systemie Vision wykonano obrazy weryfikacyjne w elektronicznym systemie obrazowania portalowego z kierunków wejścia wiązek PA 0° i bok 90°. Różnice w stosunku do obrazów referencyjnych w trzech kierunkach zostały porównane i zapisane w tabelach. Przyjęto próg reagowania, gdy różnice między obrazem uzyskanym z symulatora i z obrazu portalowego w dowolnym z badanych kierunków wynosiły >7 mm, wówczas podejmowano po analizie błędów weryfikację ułożenia z korektą jednoczasową (online). U wszystkich chorych określono dla każdego z trzech kierunków wielkość przesunięcia względem obrazu referencyjnego i średnią wartość przesunięcia. Na potrzeby analizy statystycznej wyznaczono wektor przesunięcia wskazujący całkowite przesunięcie chorego w trakcie napromieniania względem obrazów referencyjnych. Charakterystykę badanej grupy chorych pod względem cech klinicznych zestawiono w tabeli, uwzględniając stopień sprawności, indeks masy ciała, rozpoznanie, stopień zaawansowania nowotworu, stosowane leczenie skojarzone z radioterapią, w tym przebyty zabieg chirurgiczny i chemioterapię, nasilenie wczesnych odczynów popromiennych ze strony pęcherza moczowego i jelit. Analizowano wpływ wybranych czynników klinicznych na odtwarzalność obszaru napromieniania wyrażoną wartością wektora przesunięcia. Testem zależności chi-kwadrat oceniono korelację pomiędzy wartością wektora przesunięcia a wymienionymi cechami klinicznymi i patologicznymi. We wszystkich porównaniach przyjęto poziom istotności statystycznej p = 0,05. Wyniki: Poddano analizie 382 obrazy portalowe weryfikujące ułożenie pacjentek, na których dokonano łącznie 1528 pomiarów według powyższych zasad. Obliczono dla każdej analizowanej chorej wartość wektora przesunięcia. Średnia wartość dla wszystkich chorych wynosiła 0,44 (0,02–1,82, odchylenie standardowe 0,27). Testem zależności chi-kwadrat wykazano znamienny statystycznie wpływ otyłości wyrażonej wskaźnikiem masy ciała (BMI) (p = 0,003), występowania wczesnego odczynu popromiennego z jelit (p = 0,034) oraz przebytego leczenia chirurgicznego (p = 0,046) na gorszą odtwarzalność pól napromieniania wyrażoną wartością wektora przesunięcia. Wnioski: Otyłość wyrażona wskaźnikiem masy ciała BMI ≥30,0, wystąpienie ostrego odczynu popromiennego z jelit w trakcie radioterapii oraz przebyty w pierwszym etapie leczenia zabieg chirurgiczny istotnie statystycznie pogarszają odtwarzalność obszaru napromieniania u chorych leczonych z powodu nowotworów ginekologicznych.

Słowa kluczowe
obrazowanie portalowe, weryfikacja ułożenia, błędy geometryczne, kontrola jakości, radioterapia miednicy